Owoce liofilizowane – czym są i dlaczego warto je jeść?

Owoce są często uważane za naturalne słodycze: są pyszne, pożywne i słodzone naturalnymi cukrami. Niestety owoce we wszystkich postaciach są przedmiotem spekulacji, ponieważ wspomniane naturalne cukry – które składają się z kombinacji sacharozy, fruktozy i glukozy – są czasami mylone z rafinowanymi cukrami pochodzącymi i przetwarzanymi z trzciny cukrowej lub buraków cukrowych. Na szczęście te mity są stopniowo obalane jeden po drugim.

Artykuł został zaktualizowany i rozbudowany o nowe treści i autorskie zdjęcia 15.04.2024 r.

Co to jest liofilizowany owoc?

Owoce liofilizowane, a także inne produkty liofilizowane, istnieją od dziesięcioleci i zostały opracowane w celu ułatwienia jedzenia i transportu żywności dla osób prowadzących aktywny tryb życia. Cała wilgoć ze świeżych owoców jest pobierana, pozostawiając same wartości odżywcze produktu w najczystszej postaci.

Oto jak to działa: owoce umieszcza się w komorze próżniowej, w której temperatura spada poniżej zera. Temperatura powoli się podnosi, a cząsteczki zamarzniętej wody przechodzą w stan gazowy, nigdy nie stając się cieczą. W ten sposób zachowana jest struktura owocu, a także jego wartość odżywcza.

Chociaż może to nie być tak oczywiste, liofilizowane owoce mogą być znacznie zdrowszą opcją niż zwykłe suszone. Bez stosowania procesu suszenia sublimacyjnego w celu zachowania świeżości owoców przez dłuższy czas, większość przekąsek z suszonych owoców musi zawierać cukry i konserwanty, które zapobiegają ich zepsuciu. Owoce liofilizowane nie zawierają konserwantów ani żadnych dodatków. To owoc w naturalnej i skoncentrowanej postaci.

Co daje liofilizacja?

Wykorzystywanie w kuchni oraz spożywanie owoców liofilizowanych wiąże się z wieloma zaletami, dotyczącymi wartości odżywczych, smaku, a także zastosowania w kuchni. Oto kilka z tych najważniejszych:

• Zachowanie wartości odżywczych: Liofilizacja w dużym stopniu zachowuje witaminy i minerały. Dzięki temu liofilizowane owoce stanowią atrakcyjny wybór dla osób dbających o zdrową dietę.
• Bezpieczeństwo mikrobiologiczne: Proces ten znacząco ogranicza rozwój bakterii i innych drobnoustrojów, co sprawia, że produkt jest bezpieczny w przechowywaniu.
• Długa przydatność do użycia: Liofilizowane owoce zachowują swoje właściwości przez długi czas, a w odpowiednich warunkach przechowywania mogą pozostać w dobrym stanie nawet od 20 do 30 lat.
• Brak dodatków i konserwantów: W procesie liofilizacji, w odróżnieniu od tradycyjnego suszenia, nie stosuje się chemicznych konserwantów, co jest atutem dla osób poszukujących naturalnych produktów.
• Zachowanie smaku i aromatu: Liofilizacja, w przeciwieństwie do innych metod konserwacji, pozwala na zachowanie naturalnego smaku, koloru i zapachu owoców.
• Lżejsza waga: Owoce liofilizowane są lżejsze dzięki zmniejszonej masie i objętości, co czyni je praktycznym wyborem dla turystów, podróżników i sportowców.
• Zajmują mniej miejsca: Dzięki zredukowanej objętości i wadze, owoce liofilizowane zajmują mniej przestrzeni – idealne dla małych kuchni lub osób chcących optymalnie wykorzystać dostępne miejsce.
• Szybkie i łatwe przywracanie do stanu pierwotnego: Woda może być łatwo dodana z powrotem do produktu, przywracając jego pierwotną konsystencję i smak.
• Uniwersalna zastosowanie w kuchni: Liofilizowane owoce można wykorzystać w różnorodny sposób – od dodatków do śniadaniowych musli i jogurtów, po składnik ciast i deserów.
• Zero waste: Możliwość długiego przechowywania owoców w dobrej kondycji może pomóc w redukcji marnowania żywności.

Naturalny smak

Owoce liofilizowane smakują dokładnie tak jak owoce świeże. Jedyna różnica polega na koncentracji smaku. W przypadku owoców liofilizowanych jest on bardziej intensywny. Kupując żurawinę liofilizowaną możemy zatem cieszyć się jej oryginalnym smakiem bez dodatku cukru. Podobnie jest z innymi owocami – liofilizowanymi truskawkami, malinami, czarnymi porzeczkami czy owocem mango.

Wysoki poziom składników odżywczych

Ponieważ liofilizowane owoce są tak mocno skoncentrowane, jedna porcja zawiera dużo wartości odżywczych. Badania wykazały, że liofilizowane owoce zawierają do 90% pierwotnej zawartości składników odżywczych. Oznacza to, że nadal można spożywać dzienną dawkę witaminy C, witaminy A i innych niezbędnych składników odżywczych bez konieczności posiadania pod ręką zawsze świeżych owoców.

Niski poziom kalorii

Obniżona wartość kaloryczna takich owoców czyni je idealnym wyborem dla tych, którzy mają ochotę na słodycze przy jednoczesnym ograniczeniu innych tuczących przekąsek. Warto przed zakupem jednak sprawdzić, czy w skład produktu wchodzi sam owoc, bez żadnych dodatkowych cukrów, substancji słodzących ani konserwantów. Rezultatem są przekąski bez poczucia winy, którymi można cieszyć się w dowolnym momencie, nawet gdy jest się poza domem.

Dużo błonnika

Liofilizowane owoce są pełne błonnika. Włączenie odpowiedniej ilości błonnika do diety ma kluczowe znaczenie dla regulacji układu trawiennego i utrzymania niskiego poziomu cholesterolu. Jedna torebka chrupiących bananów zawiera dwa gramy błonnika pokarmowego, dzięki czemu jest to doskonały wybór dla osób, które chcą wprowadzić więcej błonnika do swojej diety.

Długi okres trwałości

Teoretycznie, jeśli zadbamy o odpowiednie warunki, owoce liofilizowane mogą być przechowywane przez lata. Ogólnie rzecz biorąc, zaletą liofilizowanych owoców jest to, że możemy je trzymać w szczelnym pojemniku, na półce czy w spiżarce przez długi czas.

Czy przetworzone owoce mają więcej cukru niż świeże owoce?

Jednym z powszechnych nieporozumień jest to, że liofilizowane lub suszone owoce (niesłodzone) zawierają więcej cukru niż świeże owoce. Faktyczna różnica polega na koncentracji cukrów, a nie ilość cukru. Podczas procesu liofilizacji wilgoć jest usuwana z owoców, co oznacza, że ​​owoc kurczy się, a to z kolei koncentruje zawartość cukru i ułatwia spożywanie większej ilości porcji w mniejszej ilości produktu niż w przypadku świeżej formy. Innymi słowy, (niesłodzone) suszone lub liofilizowane owoce nie mają wyższej zawartości cukru niż świeże owoce, ale łatwiej jest jeść je w większych ilościach, uzyskując wyższą skoncentrowaną ilość cukru w ​​krótszym czasie. Dlatego należy je wprowadzać jako urozmaicenie diety, a nie zastąpienie jej różnorodności.

Rodzaje liofilizowanych owoców i ich właściwości

Liofilizacja staje się coraz popularniejszym sposobem odwadniania owoców. na rynku sprzedawanych jest coraz więcej gatunków owoców w wersji liofilizowanej – od tych najbardziej popularnych takich jak truskawki czy maliny po owoce egzotyczne takie jak mango i ananasy. W efekcie każdy wielbiciel zdrowych przekąsek jest w stanie znaleźć w tym asortymencie owoce, które przypadną mu do gustu.
Owoce liofilizowane mogą być dostępne są w całości jak np. czarna porzeczka czy czerwona porzeczka. Zazwyczaj jednak są sprzedawane w plastrach tak jak maliny, brzoskwinie, mango czy ananas.

Wiśnie liofilizowane

Wiśnie liofilizowane uwodzą podniebienie wybornym słodko-cierpkim smakiem letnich owoców. Oprócz niewątpliwych walorów smakowych owoce te to skarbnica cennych składników.

• zawierają witaminę C, witaminę A i witaminę E, które wzmacniają układ odpornościowy i pomagają organizmowi zwalczyć chorobę;
• są doskonałym źródłem naturalnego błonnika, potasu, miedzi, białka, żelaza i węglowodanów.
• bogate w przeciwutleniacze, w tym antocyjaninę, substancję nadającą wiśniom głęboki czerwony kolor.
• zawarte w nich przeciwutleniacze zapobiegają rozwojowi wolnych rodników i uszkodzeniu naszych komórek.
• przeciwutleniacze w wiśniach liofilizowanych mogą też obniżać poziom cukru we krwi, zwiększając naturalną produkcję insuliny w organizmie.
• działają przeciwzapalne i przeciwbólowo — wysoki poziom przeciwutleniaczy w wiśniach może wspierać organizm w zmniejszeniu stanu zapalnego, bólu i bólu.
• są źródłem melatoniny, naturalnego hormonu wykorzystywanego przez organizm w celu osiągnięcia głębokiego i spokojnego snu.
• zawierają wysoki poziom pektyny, błonnika pokarmowego powszechnie występującego w owocach. Badania sugerują, że pektyna może obniżać poziom LDL (złego) cholesterolu.

Truskawki liofilizowane

Truskawki to jedne z tych owoców, na które czekamy cały rok. Niestety smakiem świeżych owoców możemy cieszyć się przez krótki czas. Na szczęście możemy kupić truskawki odwodnionie, które zawierają naturalny smak truskawki w wersji skoncentrowanej. Truskawki liofilizowane wzbogacą naszą dietę o cenne witaminy i składniki mineralne.

• witamina C zawarta w truskawkach wspiera działanie układu odpornościowego, a jako naturalny antyoksydant niweluje wolne rodniki, zapobiegając w ten sposób rozwojowi choroby nowotworowej;
• błonnik pomaga regulować proces trawienia i utrzymać niski poziom cholesterolu. Spożycie błonnika może również obniżyć ryzyko chorób serca i raka jelita grubego;
• zawarty w liofilizowanych truskawkach wapń wzmacnia kości i zęby, a także reguluje pracę mięśni;
• żelazo, które również znajduje się w truskawkach liofilizowanych, wspomaga procesy krwiotwórcze, biorąc czynny udział w zapobieganiu anemii.

Maliny liofilizowane

Maliny liofilizowane oferują ci skoncentrowany i wyśmienity smak naturalnego owocu. Możesz chrupać się samodzielnie, a także dodawać jako osoba lub wzbogaceni domowych wypieków. Jedzenie malin w wersji liofilizowanej ma sama zalety! Czy wiesz, że jedna szklanka malin zawiera 43% zalecanej dawki dziennej witaminy C oraz manganu i błonnika?

• witamina C poprawia zdrowie oczu, mangan przyczynia się do zdrowia kości, a błonnik pomaga regulować trawienie i utrzymywać zdrowy układ odpornościowy;
• zawierają wiele substancji mineralnych w tym potas, magnez, wapń i żelazo;
• są cennym źródłem antocyjanów, które obniżają poziom glukozy;
• zawierają przeciwutleniacze, które niwelują stres oksydacyjny w komórkach, zmniejszają stany zapalne i wzmacniają układ odpornościowy;
• mają niski indeks glikemiczny, co oznacza że mogą być spożywane przez osoby chore na cukrzycę.

Porzeczki czerwone liofilizowane

Porzeczki czerwone liofilizowane to bogata w składniki odżywcze przekąska dla małych i dużych. Owoce stanowią cenne źródło witaminę C, która wspiera układ odpornościowy. Zawierają również dużą ilość witaminy K, niezbędnej do utrzymania poziomu wapnia w kościach.

• owoce bogate są w witaminę C, która wspiera układ odpornościowy oraz mają właściwości przeciwutleniające;
• zawierają spore ilości błonnika, który wspomaga funkcjonowanie jelit i dba o rozwój zdrowej mikroflory jelitowej;
• zawierają również dużą ilość witaminy K, niezbędnej do utrzymania poziomu wapnia w kościach;
• wapń zawarty w porzeczkach gwarantuje zdrowe i mocne kości oraz zęby.
• dzięki dużej ilości potasu wspomagają leczenie i zapobiegają nadciśnieniu tętniczemu;
• mają działanie moczopędne, dlatego zalecane są przy wspomaganiu leczenia układu moczowego.

Jeżyny liofilizowane

Jeżyny liofilizowane to owoce, które kojarzą nam się z wakacjami i wędrówkami po lesie. Wyróżniają się słodko-kwaśnym smakiem, które zachwyca nasz podniebienie. Ze względu na to, że zawierają mało kalorii, można jeść bez obaw na diecie odchudzającej.

Owoce te bogate są w składniki odżywcze i błonnik. Te super jagody zawierają w 10 g aż 3 gramy błonnika pokarmowego. Chrupanie liofilizowanych jeżyn to świetny sposób na zwiększenie poziomu przeciwutleniaczy i witamin m.in. A, C i K.

Czarna porzeczka liofilizowana

Te liofilizowane jagody każdy z nas z pewnością będzie chrupał z przyjemnością. Stanowią pyszną i wartościową przekąskę na słodko wytrawnym smaku. Zawierają witaminy A, B i E i są bogate w przeciwutleniacze.

• jedno z najbogatszych źródeł witaminy C. Porcja (ok. 36 g) dostarcza aż 160% dziennego zapotrzebowania na ten element. Witamina C wpływa korzystnie na odporność organizmu oraz chroni komórki przed stresem oksydacyjnym.
• bogate w błonnik pokarmowy, który wspiera funkcjonowania układu trawiennego i jelit, a także wspomaga proces odchudzania;
• zawierają witaminę A, która wspomaga zmysł wzroku, a także regenerację skóry i nabłonka.
• antocyjany znajdujące się w czarnych porzeczkach pomagają utrzymać optymalne zdrowie oczu.
• polifenole w czarnych porzeczkach poprawiają krążenie krwi.
• czarna porzeczka pomaga zmniejszyć stan zapalny, wzmocnić nasz układ odpornościowy i zregenerować się po wysiłku fizycznym.

Żurawina liofilizowana

Żurawina liofilizowana w niczym nie przypomina żurawiny suszonej, którą znamy od dziecka. Liofilizowana owoce żurawiny nie są dosładzane cukrem, dlatego mają lekko kwaśny i naturalny smak. Poza to prawdziwa bomba witaminowa!

• jedna porcja żurawiny liofilizowanej (ok. 30 g) zapewnia aż 80% dziennego zapotrzebowania na witaminę C. Witamina C wspiera funkcjonowanie układu odpornościowego, a także jest naturalnym antyoksydantem, uwalniając komórki od stresu oksydacyjnego.
• bogata w błonnik, który ma zbawiennym wpływ na nasze jelita, pomaga walczyć zaparciami.
• zawiera wapń – budulec kości i zębów.
• zawarte w niej żelazo bierze udział w procesach krwiotwórczych i tym samym zapobiega anemii.

Ananas liofilizowany

Ananas w wersji liofilizowanej zachowuje duże ilości witamin, z których wszystkie są zatrzymywane w odwodnionych owocach, z wyjątkiem witaminy C, która rozkłada się częściowo w wyniku procesu liofilizacji. Ananas w kawałkach zawiera zatem witaminy C, A i E, a także witaminy z grupy B.

• Wysoki poziom błonnika pokarmowego zawartego w tym owocu pomaga radzić sobie z zaparciami i nieregularnymi wypróżnieniami, a także może odgrywać znaczącą rolę w regulacji uwalniania cukru do krwiobiegu.
• Źródło bromelainy, która występuje w rdzeniu owocu. Bromelaina korzystnie wpływa na sam układ pokarmowy i działa przeciwzapalnie.
• Zawiera witaminę C, silny przeciwutleniacz, który chroni przed działaniem wolnych rodników, wspiera skuteczne działanie układu odpornościowego i pomaga chronić przed przeziębieniem i grypą.
• Zawarty w ananasie magnez odgrywa kluczową rolę w procesie produkcji energii w komórkach.

Aronia liofilizowana

Jeśli lubisz kwaśno-cierpki smak, owoców, jagody aronii będą dla ciebie wyśmienitą przekąską. Możesz jeść je prosto z opakowania lub wykorzystać jako doda to sałatek czy musli i wypieków. Jagody aronii zawierają równie wiele zdrowych i cennych składników, które urozmaicą twoją dietę.

• Jagody aronii są pełne silnych przeciwutleniaczy, witamin i zawierają duże ilości antocyjanów. Jagody dostarczają również kwasu foliowego, żelaza oraz witamin A i E.
• Źródło dobroczynnych przeciwutleniaczy, które pomagają chronić komórki przed potencjalnie szkodliwymi cząsteczkami zwanymi wolnymi rodnikami. Szczególnie bogate w antocyjany, które nadają jagodom kolor od ciemnoniebieskiego do czarnego.
• Pomagają obniżyć ciśnienie krwi, a także mogą pomóc zmniejszyć stan zapalny oczu.
• Błonnik pokarmowy zawarty w owocach ma korzystny wpływ na funkcjonowanie jelit, a także pomaga walczyć z zaparciami.
• Jagody aronii mogą wzmocnić i wesprzeć układ odpornościowy.
• Pomagają także regulować skoki poziomu cukru we krwi.

Mango liofilizowane

Egzotyczne i chrupiące mango to doskonała przekąska zawierająca
w sobie ponad 20 różnych witamin i składników mineralnych. Szczególnie bogate jest w witaminy C, A i B6. Ten super owoc jest również dobrym źródłem błonnika i kwasu foliowego.

• bogate w witaminę C, która wzmacnia działanie układu odpornościowego i działa jak naturalny antyoksydant – niweluje wolne rodniki;
• zawiera beta-karoten wspierający system immunologiczny, narząd wzroku, a także zmniejsza ryzyko astmy i raka prostaty;
• utrzymuje zdrowie kości dzięki witaminie K;
• za sprawą dużej zawartości błonnika wspiera prawidłową pracę układu trawiennego i jelit.

Zobacz też: Owoce liofilizowane i suszone a składniki odżywcze.

Jak zrobić liofilizowane owoce i czy do dobry pomysł?

Czy jesteś w stanie zrobić z domu liofilizowane owoce, podobnie jak owoce suszone? Z punktu widzenia technicznego – tak. Na rynku dostępne są specjalne domowe maszyny do liofilizacji, które umożliwią ci przygotowanie podobnie odwodnionych owoców, jakie kupujesz w sklepie. Niestety, dobrej jakości maszyny liofilizowane są dość drogie, a za najtańszy liofilizator musisz wydać nie mniej niż 10 000 zł. Jeżeli zatem nie zależy ci na liofilizacji dużej ilości owoców, zakup liofilizatora niekoniecznie jest dobrym pomysłem.

Oczywiście, jeżeli masz w sobie żyłkę do eksperymentów i zależy ci na tym, aby przygotowywać własne liofilizowane owoce, taki wydatek z pewnością będzie uzasadniony, a urządzenie przyda ci się w domu.

Innym sposobem jest wykorzystanie suchego lodu, jednak do tego również najlepiej skorzystać ze specjalnego urządzenia i zachować duże środki ostrożności. Można też mrozić owoce w zamrażalniku, ale to proces długotrwały i efekty nie zawsze są zadowalające.

Liofilizacja domowa nie zawsze jest dobrym pomysłem z uwagi na bezpieczeństwo żywności. Warto pamiętać, że podczas liofilizacji owoce ulegają odwodnieniu, jednak ewentualne patogeny i mikroorganizmy, czy wirusy znajdujące się w owocach przechodzą w fazę uśpienia. Mogą ulec reaktywacji, gdy zostaną ponownie nawodnione. Z tego względu, podczas przemysłowej liofilizacji owoców producenci są zobowiązani do przestrzegania restrykcyjnych norm dotyczących zabezpieczenia żywności. W przypadku domowej realizacji owoców z oczywistych względów takich wytycznych nie ma.

Domowe liofilizowanie owoców jest procesem wysoko czasochłonnym, który generuje wyższe koszty i przede wszystkim pochłania nasz czas. Z tego punktu widzenia nie zawsze opłaca się wykonywać liofilizację w domu. Lepiej kupić gotowe i bezpieczne owoce w dobrym sklepie ze zdrową żywnością.

Jak jeść liofilizowane owoce?

Liofilizowane owoce mają niezwykle szerokie zastosowanie w kuchni. Wyobraźmy sobie, że są one po prostu takie same jak owoce świeże. Różnica polega na tym, że są one pozbawione całej ilości wody, co w wielu przypadkach pozwala z powodzeniem zastąpić nimi owoce świeże, szczególnie sprawdzają się one do wszelkiego rodzaju ciast, ciasteczek, deserów, a nawet lodów.

W zależności od naszych potrzeb liofilizowane owoce możemy stosować:

• W postaci suchej, bez nawadniania — dokładnie w takiej samej formie, jaką kupujemy w sklepie i wyjmujemy z opakowania. W tej formie sprawdzą się jako różnego typu posypki, kruszonki, zmielone na proszek dodane jako smakowy dodatek do różnego rodzaju ciast, deserów, tortów czy lodów.
• W postaci nawodnionej — możemy również wcześniej je nawodnić, wówczas nabierają one pełniejszej struktury, która bardziej przypomina owoce świeże. W tej formie mogą zostać dodane jako różnego rodzaju dodatki do wypieków, lodów, a niektóre jako elementy ozdobne, na przykład całe żurawiny czy truskawki w płatkach.

Jak nawodnić liofilizowane owoce?

W wielu przepisach, przed wykorzystaniem liofilizowanych owoców, wymagane jest ich nawodnienie. Sposób, w jaki to zrobimy, zależy od rodzaju potrawy, do której chcemy użyć owoców. Można użyć zarówno gorącego, jak i zimnego płynu.

1. Zacznij od tego, żeby do miski włożyć odpowiednią porcję liofilizowanych owoców, które chcesz nawodnić, a następnie uzupełnić miskę odpowiednią ilością wody. Najlepsze efekty osiągniemy, kiedy będziemy stopniowo dolewać wodę w miarę wchłaniania przez owoce.
2. Na początku dodajemy niewielką ilość wody i stopniowo mieszamy, sprawdzając, w jakim stopniu zostały one nawodnione. W ten sposób mamy pewność, że owoce zostaną równomiernie nawodnione, a jednocześnie unikniemy sytuacji, gdy wody w owocach będzie zbyt dużo. Jeśli owoce będą jeszcze zbyt twarde, po prostu dolejemy odpowiednią ilość wody.
3. Pamiętajmy, że ilość wody musi być stosunkowo mała. Raczej unikajmy sytuacji, w której wrzucamy owoce do garnka z wodą lub przykrywamy je po brzegi, gdyż w takiej sytuacji owoce będą zbyt mocno nawodnione i mogą całkowicie stracić swoją strukturę.
4. Czas nawodnienia owoców jest różny. Nawodnienie owoców trwa dłużej, gdy wykorzystujemy zimny płyn; przy gorącym płynie zazwyczaj trwa to od 5 do 10 minut.

Pomysły zastosowanie owoców liofilizowanych

• Owsianka i płatki śniadaniowe. Urozmaicić tradycyjne połączenie płatków z mlekiem, dodając ugotowaną owsiankę i liofilizowane owoce. To nie tylko smaczne, ale i pełne wartości odżywczych śniadanie.
• Jogurt. Dodaj liofilizowane owoce do jogurtu, aby uczynić go bardziej interesującym i smacznym. Można je także zblendować lub zmiażdżyć, by jeszcze lepiej połączyły się ze smakiem jogurtu.
• Naleśniki i pancake. Można dodać liofilizowane owoce bezpośrednio do ciasta na pancake lub jako składnik nadzienia lub posypki na gotowe naleśniki.
• Muffiny i ciastka. Liofilizowane owoce, takie jak borówki, truskawki, maliny mogą wzbogacić smak muffinów i innych ciasteczek
• Posypki i lukry. Suszone owoce można zmiażdżyć na proszek i użyć jako posypki na ciastka czy inne wypieki. To ciekawa alternatywa dla kupnych posypek i cukru pudru. Proszek z owoców może również urozmaicić lukry, dodając koloru i smaku dekoracjom (np. maliny liofilizowane dodadzą kolory różowego a jeżyny – lekko fioletowego)
• Owocowe smoothie. Liofilizowane owoce można dodać do smoothie, zarówno w całości, jak i zmielone dla lepszego połączenia smaków.
• Galaretka z owoców. Przygotuj galaretkę z dodatkiem liofilizowanych owoców, takich jak maliny, co może być atrakcyjnym sposobem na włączenie owoców do diety dzieci. Dodatek soku jabłkowego zwiększy zawartość witaminy C, a całość będzie smacznym deserem czy przekąską.