Kutia to wyjątkowa potrawa, która często gości na wigilijnych stołach, będąc symbolem tradycji i wspólnoty. Jej prosty skład – pszenica, mak, miód, orzechy i rodzynki – skrywa głęboką symbolikę nadziei, szczęścia i nieśmiertelności. Choć wielu kojarzy ją z polską tradycją, jej korzenie sięgają daleko poza nasze granice. Dlaczego właśnie kutia stała się jednym z najważniejszych dań świątecznych i jak przygotować ją w klasyczny sposób?
Co to jest kutia?
Kutia to dosyć prosta potrawa, która składa się z obranej i ugotowanej pszenicy, miodu, posiekanych orzechów, mielonego lub startego maku oraz rodzynek. Według tradycji wszystkie te składniki symbolizują nadzieję, nieśmiertelność, szczęście i spokój.
Skąd się wzięła kutia?
Kutia to danie, które zazwyczaj pojawia się na polskich stołach podczas wigilijnej wieczerzy. Chociaż często kojarzona jest z tradycyjnym staropolskim daniem, jej historia sięga znacznie dalej i wykracza poza granice współczesnej Polski.
Skąd pochodzi słowo „kutia”?
Okazuje się, że słowo „kutia” nie ma słowiańskich korzeni. Wywodzi się z języka greckiego, a konkretnie od słowa kokkos, które oznaczało „ziarnko” lub „pestkę”. W późniejszym języku średniogreckim występowało w liczbie mnogiej jako koukkia, co oznaczało „bób”. Wielu badaczy uważa, że to właśnie od tego słowa wywodzi się nazwa naszej słowiańskiej kutii.
Kutia – krótka historia danie wigilijnego
Kutia była szczególnie popularna na Kresach Wschodnich, czyli na terenach dzisiejszej Rosji, Białorusi, Litwy i Ukrainy. Co ciekawe, początkowo nie była kojarzona z potrawą wigilijną. Wcześniej przygotowywano ją w związku z obrzędami pogrzebowymi i zadusznymi. Na przykład u Słowian południowych i na Ukrainie istniał zwyczaj składania kutii na grobach, aby uczcić zmarłych.
Jeszcze przed drugą wojną światową kutia była znana głównie na Kresach Wschodnich. Polacy z Lwowa, Stanisławowa, Podola, Wołynia czy Wileńszczyzny doskonale znali tę potrawę. Dopiero po II wojnie światowej, gdy wielu przesiedleńców z Kresów osiedliło się na terenach zachodniej Polski, kutia stała się popularna w całym kraju. Dziś często jest podawana jako jedno z tradycyjnych dań wigilijnych, choć dla niektórych wciąż wydaje się potrawą dość egzotyczną.
Obecnie kutia jest bardzo często serwowana na wigilijnych stołach jako potrawa związana z tradycją staropolską. Szczególną popularnością cieszy się w zachodniej i centralnej Polsce, choć w innych regionach kraju również jest chętnie spożywana.
Jak przygotować tradycyjną kutię?
Kutia to potrawa stosunkowo łatwa do przygotowania. W praktyce składa się jedynie z kilku składników. Bazą do jej przygotowania jest pszenica, mak, orzechy, rodzynki i miód. Oto podstawowy przepis na tradycyjną kutię, zaczerpnięty z książki kucharskiej z lat 70.
Jak przygotować tradycyjną kutię? Pełny przepis krok po kroku
Kutia to klasyczne danie wigilijne, które jest nieodłącznym elementem świątecznego stołu w wielu domach. Choć jej przygotowanie wymaga odrobiny czasu, sam proces jest prosty i przyjemny. Poniżej znajdziesz przepis krok po kroku, jak stworzyć idealną kutię – pachnącą wanilią, słodzoną miodem i pełną tradycyjnych składników.
Składniki:
- 200 g pszenicy bez łusek
- 150 g maku niebieskiego
- 150 g orzechów włoskich
- 50 g rodzynek
- Wanilia (np. laska wanilii lub łyżeczka cukru wanilinowego)
- Miód (do smaku, ok. 3–4 łyżki)
- 125 ml śmietanki (np. 30%)
- Opcjonalnie: skórka pomarańczowa kandyzowana, migdały (do dekoracji)
Instrukcja:
Przygotowanie pszenicy
- Przesiej i przebierz pszenicę, usuwając ewentualne zanieczyszczenia.
- Opłucz ziarna kilkukrotnie pod bieżącą wodą, aż woda stanie się zupełnie klarowna.
- Zalej pszenicę wodą i odstaw na noc, aby namiękła.
- Następnego dnia przełóż pszenicę do garnka i zalej zimną wodą w proporcji 1:2 (np. na 1 szklankę pszenicy – 2 szklanki wody).
- Doprowadź wodę do wrzenia, a następnie zmniejsz ogień i gotuj na małym ogniu przez 3–4 godziny, aż pszenica stanie się miękka. Od czasu do czasu mieszaj i kontroluj ilość wody – w razie potrzeby dolewaj, aby zapobiec przypaleniu.
- Gdy pszenica będzie gotowa, odcedź ją na sitku i pozostaw do ostygnięcia.
Przygotowanie maku
- Jeśli używasz maku niemielonego, zalej go wrzątkiem i odstaw na kilka godzin.
- Następnie odcedź mak i zmiel trzykrotnie w maszynce.
- Jeśli używasz maku mielonego, postępuj zgodnie z instrukcją na opakowaniu (zazwyczaj wystarczy go chwilę pogotować).
- Przełóż mak do garnka, dolej świeżej wody i gotuj na małym ogniu przez około 30 minut, aż mak stanie się miękki.
- Ostudź ugotowany mak, a następnie odcedź go przez bardzo drobne sito, aby usunąć nadmiar wody.
- Przepuść mak dwukrotnie przez maszynkę do mielenia (najlepiej z drobnym sitkiem), aby stał się aksamitny i gładki.
Przygotowanie pozostałych składników
- Rodzynki: Namocz je w ciepłej wodzie przez około 10 minut, aby napęczniały, a następnie odcedź i osusz.
- Orzechy włoskie: Posiekaj orzechy na drobne kawałki. Możesz je delikatnie podprażyć na suchej patelni, aby wydobyć ich aromat.
- Wanilia: Jeśli używasz laski wanilii, przekrój ją wzdłuż i wydrąż nasionka. Cukier wanilinowy możesz dodać bezpośrednio do kutii w późniejszym etapie.
- Miód: Powinien być płynny. Jeśli jest skrystalizowany, można go upłynnić, mieszając z odrobiną ciepłej wody.
Łączenie składników
- W dużej misce wymieszaj ostudzoną pszenicę z makiem.
- Dodaj posiekane orzechy, rodzynki oraz wanilię (lub cukier wanilinowy).
- Wlej śmietankę i dodaj miód – zacznij od 2–3 łyżek, a następnie dopraw do smaku według własnych upodobań.
- Dokładnie wymieszaj wszystkie składniki, aby uzyskać jednolitą masę. Jeśli masa wydaje się zbyt sucha, dodaj odrobinę więcej śmietanki lub miodu.
Jak serwować kutię?
Kutię możesz przygotować nawet 2–3 dni przed Wigilią – bez problemu przechowuje się w lodówce, więc nie musisz zostawiać wszystkiego na ostatnią chwilę. Pamiętaj, że kutia najlepiej smakuje, gdy jest serwowana na zimno. W dniu Wigilii przełóż ją do eleganckiej miski, aby ładnie się prezentowała na świątecznym stole. Możesz również pokusić się o dekorację, na przykład używając skórki pomarańczowej, migdałów czy innych orzechów.
Kutia z kaszy pęczak
Nie zawsze mamy pod ręką ziarna pszenicy. Coraz częściej i chętniej wybieranym rozwiązaniem jest zastępowanie pszenicy kaszą pęczak. Jak zrobić kutię z kaszy pęczak? Przygotowuje się ją w bardzo podobny sposób, jak kutię z pszenicy. To rozwiązanie jest znacznie szybsze niż tradycyjne przygotowanie z pszenicy. Zasadniczą różnicą między kutią z pęczaku a kutią z pszenicy jest sposób obróbki ziaren i czas gotowania. Pęczak jest łatwiejszy w przygotowaniu, ponieważ nie wymaga obierania z łusek i gotuje się znacznie krócej.
Pamiętajmy jednak, że kasza pęczak ma inną konsystencję niż pszenica, więc kutia z pęczaku będzie miała nieco inny wygląd i smak niż tradycyjna kutia z pszenicy.
Kutia z pęczaku może być przygotowana w taki sam sposób, jak kutia z pszenicy, bazując na przepisie podanym powyżej. Różnica polega na zastąpieniu gotowania pszenicy gotowaniem kaszy pęczak.
Co jeszcze warto wiedzieć o przygotowaniu kutii?
- Jeśli nie masz czasu na gotowanie pszenicy, możesz użyć pszenicy łuskanej w wersji „do szybkiego gotowania” lub nawet kaszy pszenicznej jako alternatywy.
- W niektórych regionach Polski zamiast pszenicy do kutii używa się pęczaku, czyli kaszy jęczmiennej.
- Do kutii można dodać również inne suszone owoce, takie jak figi czy suszone śliwki, aby nadać jej więcej słodyczy i różnorodności smaków.
- Doskonale sprawdzą się aromatyczne przyprawy, takie jak wanilia, cynamon czy kardamon, które dodadzą kutii wyjątkowego smaku i aromatu.