Czym jest dieta FODMAP?

Jeżeli zmagasz się z różnymi dolegliwościami ze strony układu pokarmowego (np. zespołem jelita drażliwego) to rozwiązaniem może być dieta FODMAP. Na czym polega ta dieta i kto powinien się nią zainteresować?

Na czym polega dieta FODMAP?

Czym jest dieta FODMAP, kiedy warto z niej skorzystać? Dieta FODMAP nazwą wywodzi się z ang. „Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides, and Polyols”, co w wolnym tłumaczeniu na język polski oznacza: „fermentujące oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole”. Są to różnorodne rodzaje słabo wchłanianych i szybko fermentujących cukrów, które występują w różnych produktach spożywczych. Dieta FODMAP polega głównie na ograniczeniu, a najlepiej wyeliminowaniu (najczęściej na okres kilku tygodni) produktów zawierających szybko fermentujące węglowodany. Jak to zrobić?

Dieta low FODMAP – najważniejsze zasady

Głównym zaleceniem przy stosowaniu diety low FODMAP jest eliminacja produktów zawierających łatwo fermentujące węglowodany. Niestety, choć te produkty mogą wywoływać efekty uboczne, stanowią one cenne źródło witamin, składników mineralnych oraz przeciwutleniaczy, więc nie powinniśmy wykluczać ich „na zawsze” z naszego menu. Z tego względu dieta FODMAP jest ostatecznie planem żywieniowym indywidualnie dostosowanym do potrzeb konkretnego organizmu. W konsekwencji eliminujemy z diety te produkty, które najbardziej nam szkodzą, zachowując te mniej problematyczne.

Z tego powodu stosowanie diety low FODMAP dzielone jest zazwyczaj na 3 etapy:

Etap 1: Całkowite wykluczenie

Całkowita rezygnacja z produktów zawierających łatwo fermentujące węglowodany. Etap ten trwa od 2 do 6 tygodni. Jest to etap największych wyrzeczeń. Po około 3 tygodniach odczuwalna jest zmiana samopoczucia.

Etap 2: Rozszerzanie diety i testowanie

Rozszerzanie diety o produkty zawierające łatwo fermentujące węglowodany i sprawdzanie reakcji organizmu. Trwa od 8 do 12 tygodni. Zaleca się wprowadzać nowy produkt nie częściej niż 1 na 3 dni. Podczas tego procesu warto notować zaobserwowane objawy.

Etap 3: Indywidulany plan

Indywidualny plan żywieniowy oparty o dietę FODMAP. Wykluczone zostają te produkty, które nasilają dolegliwości ze strony układu pokarmowego (personalizacja diety). Co jakiś czas warto włączać do diety produkty wywołujące problemy ze strony układu pokarmowego, a następnie sprawdzać, czy reakcja układu pokarmowego uległa zmianie.

Dla kogo dieta low FODMAP?

Kto powinien przejść na dietę FODMAP? Jest ona dedykowana osobom cierpiącym na różnorodne dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak wzdęcia, biegunki czy zaparcia. W takiej sytuacji zalecamy odstawienie produktów wysokiej zawartości FODMAP. Takie działanie prawdopodobnie poprawi Twoje samopoczucie. Naukowcy zaobserwowali poprawę u ponad 86% pacjentów cierpiących na IBIS. Dietę FODMAP można zastosować również w przypadku występowania innych chorób^[1] .

IBS (Irritable bowel syndrome) czyli Zespół Jelita Drażliwego 

Jak już wcześniej wspomnieliśmy, dieta FODMAP pomaga łagodzić objawy IBS, które jest bardzo przypadłością dość interesującą – wyniki badań nie wskazują na żadne anomalia, mimo to chory czuje się coraz gorzej. Nie jest do końca znana przyczyna powstawania IBS. Zgodnie z najnowszymi badaniami za IBS odpowiada zaburzona komunikacja jelita-mózg (tzw. nerw błędny) ^[2]. Niestety dolegliwość ta jest bardzo złożona, dlatego potrzebne są dalsze badania, aby lepiej poznać jej przyczynę. IBS jest chorobą nieuleczalną – nie ma możliwości leczenia farmakologicznego, tej jednostki chorobowej. Liczne analizy naukowe sugerują, że stosowanie diety FODMAP zmniejsza dolegliwości związane z IBS, jednak długotrwałe stosowanie tej diety ma negatywny wpływ na motorykę i florę bakteryjną jelit ^[1] . Dlatego dietetycy kliniczni zalecają dopasowanie tej diety do stanu klinicznego pacjenta oraz zastosowanie indywidualnie dobranej suplementacji m.in. żelaza, czy witamin z grupy B.

SIBO

Dieta FODMAP może być również stosowana przy SIBO, czyli „small intestinal bacterial overgrowth”, czyli zespołu rozrostu bakteryjnego w jelicie cienkim, a nawet występowaniu nieprawidłowych mikrobiontów. W pierwszej fazie leczenie polega na zastosowaniu odpowiedniej antybioterapii, a następnie stosowanie diety (wielu dietetyków klinicznych zaleca wtedy stosowanie FODMAP), która łagodzi objawy SIBO, a wg niektórych teorii pomaga również wyleczyć się z tej dolegliwości. Wg niektórych źródeł SIBO jest jednym z przyczyn występowania IBS.

Nieswoiste choroby zapalne jelit

Dieta FODMAP może być również stosowana przy nieswoistych chorobach zapalnych jelit IBD, którego objawy są bardzo podobne do IBIS (co powoduje, że w wielu przypadkach jest stawiana błędna diagnoza). Aby zdiagnozować IBD niezbędne jest przeprowadzenie badanie kalprotektyny, a w przypadku złego wyniku przeprowadzono również badania endoskopowego. IBD obecne są zmiany w obrębie jelita drażliwego. Stosowanie diety FODMAP łagodzi objawy takie jak wzdęcia, czy ból brzucha. Jednak stosowanie jej u osób chorujących na zapalenie jelita grubego lub Crohna stwarza ryzyko powstawania niedoborów. Taki system odżywiania można wprowadzać wyłącznie na krótki czas i pod okiem specjalisty. Ten rodzaj żywienia ma niekorzystny wpływ na florę jelitową – z diety wykluczone są sacharydy, które są „pożywką” dla probiotycznych bakterii żołądkowo-jelitowych.

Endometrioza

Problem endometriozy dotyka ponad 10% kobiet w wieku rozrodczym. Choroba ta charakteryzuje się przerostem błony śluzowej poza ściany macicy. Komórki błony śluzowej tworzą tzw. ogniska endometrialne np. w okolicy jajników, pęcherza a nawet jelit. Endometrioza powoduje przewlekły stan zapalny, a tym samym dolegliwości bólowe nawet w układzie pokarmowym. Stosowanie diety low FODMAP u kobiet z endometriozą zmniejsza dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Co jeść na diecie low FODMAP?

Poniżej prezentujemy wykaz produktów o niskiej zawartości FODMAP, które zazwyczaj są dobrze tolerowane i rekomendowane do spożycia podczas stosowania tej diety. Włączenie ich do codziennego menu może pomóc w łagodzeniu symptomów IBS i poprawie komfortu życia.

Kategoria	Rekomendowane produkty
Warzywa	cukinia, ziemniaki, bataty, papryka, ogórek, bakłażan, pomidor, fasolka szparagowa, kukurydza
Owoce	winogrona, banany, kiwi, mandarynki, pomarańcze, grapefruity, maliny, ananas, truskawki, jagody, melon, marakuja, papaja
Mleko i produkty mleczne	mleko i przetwory mleczne bez laktozy, napój owsiany/ryżowy/migdałowy, mleczko kokosowe, ser żółty, mozzarella, brie, camembert, feta
Pieczywo i produkty zbożowe	kasza jaglana i gryczana, mąka ryżowa/kukurydziana i owsiana, pieczywo bez pszenicy/żyta i jęczmienia, chleb orkiszowy na zakwasie, pieczywo bezglutenowe, płatki kukurydziane, kosma ryżowa, płatki owsiane
Orzechy i nasiona	orzechy włoskie/makadamia, ziemne, pestki dyni
Słodziki	glukoza, sukraloza, aspartam, acesulfam
Inne artykuły spożywcze	gorzka czekolada, syrop klonowy, cukier stołowy, syrop ryzowy

Te produkty są uznawane za odpowiednie dla osób stosujących dietę Low FODMAP, mającą na celu zmniejszenie objawów zespołu jelita drażliwego (IBS) i innych problemów związanych z układem pokarmowym. ​

Produkty zakazane FODMAP (tabela)

Istnieją pewne produkty, których spożycie jest zalecane do ograniczenia lub całkowitego wyeliminowania z diety osób cierpiących na IBS i inne dolegliwości związane z układem pokarmowym. Produkty te zawierają wysokie ilości fermentowalnych węglowodanów, które mogą prowadzić do niepożądanych objawów takich jak wzdęcia, bóle brzucha, czy zaburzenia rytmu wypróżnień.

Kategoria	Produkty zakazane
Produkty zbożowe	pszenica, jęczmień i żyto
Warzywa	buraki, czosnek, karczochy, szparagi, kalafior, brukselka, por, koper, groszek zielony
Owoce	gruszki, jabłka, śliwki, brzoskwinie, mango, nektarynki, czereśnie, owoce suszone, soki owocowe
Mleko i produkty mleczne	twaróg, słodzone mleko skondensowane, lody, budyń
Orzechy	nerkowce i pistacje
Substancje słodzące	syrop glukozowo-fruktozowy, fruktoza, ksylitol, syrop kukurydziany, sorbitol, maltitol, izomalt
Inne produkty	miód, produkty z dodatkiem syntetycznych słodzików

Te produkty są uważane za niezalecane ze względu na ich wysoką zawartość FODMAP, które mogą przyczyniać się do objawów zespołu jelita drażliwego (IBS) i innych problemów z układem pokarmowym. ​

Badania udowodniły, że stosowanie diety FODMAP skutecznie łagodzi dolegliwości IBS ^[3]. Ten rodzaj żywienia powinien być stosowany wyłącznie pod nadzorem lekarza lub dietetyka klinicznego. Długotrwałe stosowanie diety FODMAP może doprowadzić do powstawania niedoborów żywieniowych.