Słodkie, sycące daktyle są cenione nie tylko za wyborny smak, ale również ze względu na wartości odżywcze. Owoce palmy daktylowej są wartościowym źródłem składników odżywczych ( witym błonnika, witamin A, B1, C, B2 i potasu). Dlaczego warto jeść daktyle?
Czym są daktyle?
Daktyle to jadalne owoce daktylowca właściwego. Jest to owoc miąższowy, podłużny, o długości od 4 do 6 centymetrów, zawierający wydłużony „rdzeń”, oznaczony bruzdą. Mają wysoką wartość energetyczną.
Daktylowiec właściwy inaczej zwany jest palmą daktylową lub drzewem daktylowym. Jest to roślina z rodziny arekowatych, zwanych popularnie palmami. Drzewo osiąga wysokość 15-25 metrów. Daktylowiec nie występuje w stanie dzikim.
Skąd pochodzą daktyle suszone?
Słowo „daktyl” pochodzi od starogreckiego słowa stgr. δάκτυλος dáktylos, dosł. „palec”. W Polsce XVI na daktyle mówiono daty, ‘daktyle, zapożyczając to słowo z języka niemieckiego (z niem. Datteln). [1]
Wielu uważa plamę daktylowca za najstarsze uprawne owocowe drzewo na świecie. Badania archeologiczne wskazują, że daktyle spożywano już 7000 – 8000 lat temu, chociaż nie mamy dowodu na to, że były tak wcześnie uprawiane. Pierwsze wzmianki dotyczące daktyli w kontekście ich uprawy, znajdujemy w Eposie o Gilgameszu, który powstał w drugiej połowie III tys. p.n.e. Już wówczas daktyle i palma daktylowa uznawane były za cenny owoc i drzewo, które otaczane było wyjątkową czcią. Palmy daktylowe pojawiają się także na pieczęciach z tego okresu, czasami otoczone przez zwierzęta, czasami przez bogów i ludzi. Oznacza to, że w Asyrii i później w Grecji było to niewątpliwie święte drzewo.
Daktyle było znane również w starożytnym Egipcie, chociaż nie były obdarzone aż tak wielką czcią, jak w krajach arabskich. Ciekawostką jest fakt, że na starożytnych egipskich hieroglifach oznaczano upływające lata rysunkami palm daktylowych, ponieważ średnio rocznie przyrasta na tym drzewie 12 liści.
Palmy daktylowe cenione były też w starożytnym Rzymie. Liści z palmy daktylowej używano w triumfalnych procesjach na cześć zwycięstwa. Rzymianie chętnie uprawiali palmy daktylowe w swoich ogrodach perystylowych. Palmy daktylowe pełniły tam jedynie funkcję ozdobną. W klimacie umiarkowanym rośliny te nie wydawały bowiem owoców.
Ponieważ drzewo i jego owoce ma tak wiele zastosowań – od żywności po materiały budowlane – palma daktylowa do tej pory jest uważana za „drzewo życia” na Bliskim Wschodzie i jest narodowym symbolem Arabii Saudyjskiej i Izraela. W kulturze żydowskiej od czasów panowania dynastii Machabeuszy daktylowiec był symbolem triumfu i sprawiedliwości. W Biblii słowo “daktyl” występuje 26 razy i nie tylko w kontekście owocu. Oznacza ono też imię damskie oraz nazwę miejscowości.
Palmy daktylowe zostały przewiezione do Hiszpanii z Afryki Północnej około 800 roku. Hiszpańscy odkrywcy sprowadzili nasiona na Kubę w XVI wieku. Misjonarze zasadzili je w Baja California w 1765 roku. Inne odmiany zostały sprowadzone do Kalifornii na początku XX wieku.
Na świecie uprawia się ponad 1500 różnych odmian daktyli — rosną one w ciepłych klimatach, takich jak USA (Kalifornia, Arizona, Floryda) i Bliski Wschód.
Jak uprawia się daktyle?
Palma daktylowa do prawidłowego wzrostu wymaga dużej ilości światła słonecznego i wysokiej temperatury. W ciągu 7 miesięcy sezonu wegetacyjnego potrzebuje co najmniej 100 słonecznych i bardzo ciepłych dni. Z tego właśnie powodu idealne warunki do uprawy palmy daktylowej są w krajach arabskich (m.in. Iran, Egipt, Arabia Saudyjska) oraz w USA w Kalifornii i Arizonie. Te kraje są również największymi producentami i eksporterami tych owoców na cały świat.
Daktylowiec jest rośliną dwupienną, a to oznacza, że wytwarza dwa rodzaje kwiatów — męskie i żeńskie. Palmy daktylowe w warunkach naturalnych są zapylane przez wiatr, ale na współczesnych plantacjach, w celu maksymalizacji plonów, zapyla się je ręcznie. Ręczne zapylanie jest wykonywane przez wykwalifikowanych robotników lub przy użyciu maszyny wiatrowej.
Dojrzała palma daktylowa osiąga zazwyczaj około 21–23 metrów. Pierwsze owoce daktylowiec wydaje po około 4-6 latach od posadzenia. Dopiero 7-10 letnie rośliny zaczynają przynosić plony komercyjne, które nadają się do sprzedaży i eksportu.
Wyróżnia się cztery fazy dojrzewania daktyli:
- kimri – gdy owoc ma zieloną barwę,
- khalaal – gdy owoc nabiera koloru żółtego lub czerwono żółtego,
- rutab – gdy zaczyna mięknąć wierzchołek owocu,
- tamr- gdy owoc jest zupełnie miękki i dojrzały, a jego skórka jest brązowa. [3]
Dojrzałe palmy daktylowe w okresie zbiorów mogą produkować (70–140 kg) daktyli. Nie wszystkie dojrzewają w tym samym czasie, więc daktyle zbiera się w kilku etapach. Aby uzyskać owoce o jakości rynkowej, przed dojrzewaniem kiście daktyli są przeglądane i przerzedzone. W ten sposób w kiściach rosną te największe i najlepszej jakości owoce. Po zebraniu dojrzałe owoce są pakowane. Daktyle, które jeszcze nie osiągnęły pełnej dojrzałości są zabezpieczane i pozostawiane na pewien czas, aby nabrały odpowiedniego koloru i smaku.
Zebrane owoce można wysuszyć na różne sposoby. Tradycyjnie robiło się to na słońcu. Suszenie w piecu odbywa się w temperaturze 50-60°C . Owoce przetrzymuje się tam przez 7-10 godzin, w zależności od ich ilości. Daktyle można suszyć także przemysłowo w specjalnych suszarkach. Wcześniej owoce są trzymane w chłodniach. Przed procesem suszenia owoce są myte w wodzie, lub w wodzie z dodatkiem chloru. Po procesie suszenia dokonuje się ich ręcznego przebrania i podziału.
Niektórzy producenci konserwują daktyle przy użyciu dwutlenku siarki. Takie rozwiązanie może wywołać reakcję alergiczną w ludzkim organizmie.
Cześć daktyle jest zamrażanych do minus 18 stopni Celsjusza na czas transportu i sprzedawane jako daktyle świeże.
Producenci daktyli
Średnio każdego roku na całym świecie zbiera się średnio ponad 5 milionów ton daktyli. Egipt jest największym producentem, ale niewiele eksportuje – 90% produkcji jest konsumowane w kraju pochodzenia, zwłaszcza jako pasza dla zwierząt gospodarskich, a Europa jest zaopatrywana głównie przez Afrykę Północną (przede wszystkim Algierię i Tunezję).
Różne odmiany daktyli
Na świecie uprawia się ponad 1500 różnych odmian daktyli – rosną one w ciepłych klimatach, takich jak Kalifornia, Arizona, Floryda i Bliski Wschód. Jednymi z najpopularniejszych są daktyle Medjool znane z dużych rozmiarów i bogatego smaku. Do najdroższych i zarazem cenniejszych gatunków daktyli należą: Ajwa, Medjool, Deglet Noor, Sukkari i Khalas.
Daktyle najogólniej dzielimy na:
- miękkie – to przeważnie świeże daktyle, tutaj króluje odmiana Medjool. Daktyl Medjool, ze względu na rozmiar, nazywany jest „królem daktyli”. Do innych miękkich odmian należą m.in.: Kimia Mazafatii, Barhi, Ajwa, Hayani, Khadrawy.
- półtwarde – w tym gronie znajdują się daktyle suszone np.: Deglet Noor, Sayer, Kabkab, Piarom, Zahedi, Rabby.
- twarde, np.: Thoory.
Oto krótka charakterystyka wybranych gatunków daktyli niesiarkowanych, które uprawiane są na świecie.
Przeczytaj również: Daktyle suszone czy świeże?
Barhi
To jedna z najbardziej delikatnych odmian daktyli.
Daktyle barhi są żółte i chrupiące. Dojrzały daktyl smakuje jak połączenie karmelu i brązowego cukru. Daktyle barhi mają małe i średnie owoce, o mocnym miąższu i skórce, które zmieniają kolor z bursztynowego na złocisty. Barhi to jedyny gatunek świeżych daktyli sprzedawanych na świecie. Handluje się nimi tylko przez kilka tygodni — po zbiorach w sierpniu.
Deglet Noor
Słodki, półtwardy daktyl. Jego nazwa oznacza „daktyl światła”.
Deglet Noor uprawia się głównie w Algierii, Libii, Tunezji i Stanach Zjednoczonych i jest główną odmianą eksportową. Deglet Noor charakteryzują się stosunkowo dużymi owocami, i skórką, która zmienia kolor z bursztynowego na ciemnobrązowy w miarę dojrzewania. Daktyle Deglet Noor doskonale nadają się do wypieków.
Halawi (lub Halawy)
Delikatny daktyl o miodowym smaku. Jego nazwa znaczy „słodki”. Posiada małe lub średnie owoce o jasnobrązowej skórce i delikatnym miąższu. Daktyle Halawi dojrzewają w połowie sezonu i są idealne, jeśli szukasz przekąski, którą możesz zjeść prosto z opakowania.
Khadrawy (lub Khadra)
Bogaty, nieprzesadnie słodki daktyl, o delikatnym smaku. Daktyle Khadra mają średniej wielkości owoce o podłużnym kształcie, pomarańczowo-brązowej lub jasnobrązowej skórce i jędrnym miąższu. Uważane są za jeden z gatunków daktyli o najlepszym smaku. Daktyle Khadrawy dojrzewają w połowie sezonu. Szybko tracą świeżość, dlatego powinny być spożywane krótko po zbiorach.
Medjool (nazywane również daktylami Medjul)
Daktyle te mają miękką skórę i bogaty, pyszny, słodki smak. Daktyle tej odmiany uprawiane są głównie w Maroku, ale również w Stanach Zjednoczonych, Izraelu, Iranie, Arabii Saudyjskiej i RPA. Medjool mają duże owoce a ich skórka w miarę dojrzewania zmienia kolor z bursztynowego na czerwonawo-brązowy.
Sayer
Daktyle Sayer to najczęściej eksportowane daktyle irańskie. Daktyle tego gatunku są średniej wielkości, miękkie i syropowate. Posiadają ciemnopomarańczową lub brązową skórkę. Uprawiane są w prowincji Chuzestan w południowo-zachodnim Iranie. Daktyle odmiany Sayer są półsuche, co sprzyja ich przechowywaniu. Idealne do bezpośredniego spożycia lub do celów przemysłowych.
Thoory
Słodki daktyl o smaku orzechowym. Daktyle te są średnich lub dużych rozmiarów. Owoce są podłużne i zawierają złotobrązowy miąższ. Nazywane są często daktylami chlebowymi, ponieważ nadają się do pieczenia.
Zahidi
Słodki półsuchy daktyl. Ma owoce średniej wielkości o gładkiej, błyszczącej skórce i złocistożółtym, mięsistym miąższu pełnym syropu. Idealny do wypieków.
Przeczytaj również o odmianach daktyli z Iranu i Izraela:
Właściwości odżywcze daktyli
Daktylowce są bogate w antyoksydanty znane jako polifenole, które zwalczają wolne rodniki wywołujące choroby. Garść daktyli (45 g) zawiera około 131 kalorii, ok. 7 % zalecanego dziennego zapotrzebowania na potas i 10-15% dziennego zapotrzebowania na błonnik.
Daktyle suszone kcal na 100 gram produktu:
- wartość energetyczna: 277 kcal;
- białko ogółem: 2,45 g;
- tłuszcz: 0,15 g;
- węglowodany: 75,03 g (w tym cukry proste 63,35);
- błonnik: 6,7 g.
Daktyle witaminy:
- witamina C: 0,4 mg;
- tiamina: 0,052 mg;
- ryboflawina: 0,066 mg;
- niacyna: 1,274 mg;
- witamina B6: 0,165 mg;
- kwas foliowy: 19 µg;
- witamina A: 10 IU;
- witamina E: 0,05 mg;
- witamina K: 2,7 µg.
Daktyle minerały:
- wapń: 39 mg;
- żelazo: 1,02 mg;
- magnez: 43 mg;
- fosfor: 62 mg;
- potas: 656 mg;
- sód: 2/1 mg;
- cynk: 0,29 mg.
Jakie są korzyści zdrowotne z jedzenia daktyli?
Codzienne spożywanie daktyli daje wiele korzyści dla organizmu.
- daktyle mają pozytywny wpływ na nasz układ sercowo- naczyniowy. Wysoka zawartość potasu w daktylach pozwala na obniżanie ciśnienia krwi. Dzięki regularnemu spożywaniu daktyli poprawia się również nasz profil lipidowy (cholesterol), co ogranicza ryzyko powstawania miażdżycy i zakrzepów;
- błonnik zawarty w daktylach korzystnie wpływa na nasz metabolizm, przyspiesza perystaltykę jelit i zapobiega zaparciom;
- daktyle wzmacniają kości i zęby;
- pomagają w łagodzeniu objawy menopauzy;
- wspierają odporność organizmu, ponieważ zawierają wiele cennych antyoksydantów;
- zawierają naturalne salicylany, które działają jak aspiryna: łagodzą ból, pomagają obniżyć gorączkę i zwalczać stany zapalne;
- daktyle to duża dawka energii, dlatego zalecane są m.in. w diecie sportowców.
Daktyle – indeks glikemiczny
Jedną z największych daktyli jest to, że wyróżniają się na ogół średnim indeksem glikemicznym.
Indeks glikemiczny daktyli jest różni się w zależności od gatunku, kraju pochodzenia czy rodzaju uprawy. Pokazują to między innymi badania przeprowadzone na odmianach daktyli (Khalas, Khsab i Fardh) z Omanu. Indeks glikemiczny (GI) tych suszonych na słońcu daktyli zebranych z różnych regionów kraju wahał się między 47,6 a 57,7 IG. [4]
Daktyle a cukrzyca
Jak wspomnieliśmy wcześniej, daktyle należą do pokarmów średnim indeksie glikemicznym. To oznacza, że ich spożycie przez osoby z cukrzycą nie powoduje gwałtownych poposiłkowych wahań stężenia glukozy. Z tego względu osoby chore na cukrzyce może sobie od czasu od czasu pozwolić na skosztowanie daktyla, ale powinien być on elementem zdrowej i zbilansowanej diety.
Daktyle w diecie cukrzyka powinny być stosowane z umiarem. Specjaliści zalecają, aby jednorazowa porcja daktyli nie przekraczała 1 lub 2 sztuk naraz. Warto również wraz z daktylami spożywać pokarmy zawierające sporo białka np. orzechy. W ten sposób nasz organizm wolniej trawi węglowodany, a co zapobiega nadmiernym skokom cukru we krwi.
Warto pamiętać, że wprowadzenie daktyli do diety w przypadku cukrzyka powinno zawsze być skonsultowane z lekarzem lub dietetykiem. Daktyle mogą być spożywane przez diabetyka tylko wówczas gdy, kiedy jego poziom cukru jest pod kontrolą.
Daktyle na zaparcia
Daktyle uznawane są za owoce, które pomagają przy zaparciach i wiele w tym prawdy. Podobnie jak inne suszone owoce (m.in. śliwki) są doskonałym źródłem błonnika. W jednej porcji daktyli (30g) znajdują się prawie 2 gramy tego składnika, co stanowi 7% dziennego zapotrzebowania.
Błonnik pokarmowy działa pobudzająco na jelita, a przy tym zapobiega pojawianiu się zaparć. Dodatkowo daktyle zawierają alkohol cukrowy znany jako sorbitol, który może nasilać ruchy jelit i w wielu sytuacjach ma działanie lekko przeczyszczające.
Okazuje się, że już spożywanie około 7 sztuk daktyli dziennie może znacząco poprawić i wyregulować częstotliwość wypróżnień. W jednym z badań 21 ochotników przez 4 tygodnie regularnie spożywali ok. 50 g daktyli (7 sztuk). Po tym czasie u badanych zaobserwowano znaczący wzrost częstotliwości wypróżnień. [5]
Daktyle w ciąży i na poród
Przeczytaj w artykule: Daktyle ułatwiają poród
Kto powinien jeść daktyle?
- Daktyle suszone niesiarkowane to owoce o dużej zawartości roślinnych fenoli. Mają one zdolność do obniżania poziomu złego cholesterolu we krwi, przez co zapobiegają zmianom miażdżycowym. Owoce zawierają naturalne salicylany, mające działanie przeciwbólowe, nie podrażniając przy tym śluzówki żołądka.
- Spożywanie daktyli polecić można osobom mającym problem z nadmiernym poceniem się, ponieważ zawierają one potas. Ten pierwiastek wpływa również na regulację ciśnienia krwi.
- Daktyle są właściwe dla kobiet, zwłaszcza w średnim wieku, ponieważ łagodzą one nieprzyjemne objawy menopauzy.
- Owoce te mogą być jedzone przez osoby z problemami z nadwrażliwością przewodu pokarmowego, zwłaszcza z zespołem jelita drażliwego. Dzięki zawartości tryptofanu, czyli aminokwasu niezbędnego w metabolizmie serotoniny, łagodzą one wszystkie podrażnienia.
- Ich wysoka wartość energetyczna wynika z wysokiej zawartości łatwych do przyswojenia cukrów, glukozy, sacharozy i fruktozy. Dlatego warto po nie sięgać w okresie wzmożonego wysiłku intelektualnego, a także po wyczerpujących ćwiczeniach fizycznych.
- Dzięki wielości witamin z grupy B i C, które są łatwe do przyswojenia przez organizm, wzmocnieniu ulega układ odpornościowy organizmu. Jednocześnie błonnika ma działanie zapobiegające zaparciom.
Daktyle zastosowanie
Suszone daktyle mają wiele kulinarnych zastosowań. Są często używane jako dodatek do potraw świątecznych, takich jak ciasta, kompoty i wiele potraw regionalnych. Można ich używać do owsianki i deserów. Słodycz daktyli dobrze współgra również ze słonymi mięsami, szynkami i ciekawy element przystawki. Daktyle można ścierać na mąkę, a także wyciskać z nich sok.
Daktyle można wykorzystać:
- Składnik musli lub owsianki. Kilka daktyli wrzuconych do owsianki urozmaici smak i doda cennej energii na resztę dnia.
- Do jedzenia solo. Daktyle można jeść bezpośrednio z opakowania – gdy mamy ochotę na coś słodkiego.
- Przekąska w ciągu dnia. Słodkie daktyle można dodawać do jogurtu i wymieszać z owocami lub innymi bakaliami. Stanowić będą energetyczną i zdrową przekąskę.
- Zamiennik cukru. Syrop daktylowy stanowi doskonałą alternatywę dla cukru białego. Daktyle w czekoladzie idealnie sprawdzą się jako zdrowy zamiennik słodyczy.
- W wersji wytrawnej. Daktyle można nadziać farszem (np. szynką czy boczkiem) lub podawać z deską serów.
- Do wypieków. Daktyle ze względu na wysoką zawartość cukru idealnie nadają się do wszelkiego rodzaju wypieków i ciast.
- Do wyrobu syropy daktylowego. Z daktyli przygotowywany jest również pyszny sok daktylowy. Przeczytaj w artykule: Syrop daktylowy – właściwości i zastosowanie
Ile jeść daktyli dziennie?
Przeczytaj w artykule: Daktyle: ile jeść dziennie?
Przeciwwskazania
- Daktyli nie powinny jeść osoby chore na cukrzycę, ponieważ dostarczają dużych ilości cukrów.
- Po daktyle nie powinny sięgać osoby cierpiące na nieżyt żołądka, kolkę żołądkową oraz wzdęcia (daktyle mogą je potęgować).
- Ponadto daktyli nie powinny spożywać osoby cierpiące na migreny. Owoce te zawierają tyraminę, która potęguje ból głowy.
Przechowywanie daktyli
Poznaj najlepsze sposoby na przechowywanie daktyli: Jak najlepiej przechowywać daktyle?
Materiały źródłowe:
- Wikipedia, hasło: Datte, fr.wikipedia.org/wiki/Datte, [dostęp 28.07.2021r]
- Kunachowicz H., Nadolna I., Iwanow K., Przygoda B.: Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1997.
- Date products, https://www.fao.org/3/t0681e/t0681e03.htm, [dostęp 28.07.2021r]
- Glycemic Index of 3 varieties of dates, Saudi Medical Journal 23(5):536-8, https://www.researchgate.net/publication/11303354_Glycemic_Index_of_3_varieties_of_dates, [dostęp 28.07.2021r]
- Impact of palm date consumption on microbiota growth and large intestinal health: a randomised, controlled, cross-over, human intervention study,https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26428278/, [dostęp 28.07.2021r]