Pyszne makowce, kutia i posypka do różnego rodzaju wypieków – to tylko niektóre zastosowania czeskiego maku niebieskiego. Jakie właściwości ma mak z Czech i dlaczego jest tak ceniony na całym świecie?
Mak jest rośliną oleistą, która pochodzi z rodziny makowatych (Papaveraceae Juss.). Różne gatunki maku porastają tereny Eurazji, jak również Afryki i Ameryki Północnej.
Szacuje się, że istnieje od 70 do 100 gatunków maków, które wykorzystywane są na różne sposoby: od maków ogrodowych i ozdobnych po rośliny stosowane w przemyśle spożywczym. Z punktu widzenia użyteczności można podzielić maki na dwie grupy – mak jako roślina lecznicza uprawiana w celach farmaceutycznych i mak jako pożywienie
Najpopularniejsze rodzaje maków:
- mak niebieski (europejski)– popularny mak spożywczy stosowany do wszelkiego rodzaju wypieków (makowce, strucle);
- mak biały – stanowi odmianą maku o delikatniejszym smaku (składnik rogali świętomarcińskich);
- mak lekarski (orientalny)– odmiana maku zawierająca sporo alkaloidów, stosowana do produkcji niektórych leków. Uprawa jest typowa dla Azji, zwłaszcza Afganistanu, i jest zwykle niekontrolowaną, nielegalną produkcją opium;
- mak polny– wykorzystywany przede wszystkim jako ozdoba, stanowi też składnik kremów.

Skąd pochodzi mak niebieski?
Mak niebieski to jedna z najpopularniejszych odmian maku, która stosowana jest w przemyśle spożywczym, a także w domowych wypiekach. To właśnie ta odmiana najczęściej dodawana jest do masy makowej w popularnym makowcu, do posypywania obwarzanków czy pysznych bułeczek. Jego charakterystyczną cechą są ziarenka w kolorze niebieskim, które gwarantują „makowy aromat i smak”.
Największym producentem niebieskiego maku jest Republika Czeska. Nasi południowi sąsiedzi to światowy potentat w eksporcie tej rośliny. W Republice Czeskiej jest ponad 970 plantatorów maku, a według ostatnich danych zbiera się około 26 000 ton maku rocznie. Krajowe spożycie sięga 4,500 ton. Na jednego mieszkańca Czech przypada zatem 430 g maku niebieskiego.
Warto w tym miejscu nadmienić, że od lutego 2021 roku mak niebieski czeski to nie tylko określenie potoczne, które związane jest zazwyczaj z krajem produkcji, ale również oznaczenie Unii Europejskiej. Unia Europejska dodała czeski mak niebieski do grona europejskich chronionych oznaczeń geograficznych (ChOG).
Uprawa maku w Czechach ma wielowiekową tradycję. Najstarsze znalezisko maku pochodzi z późnej epoki brązu (Ostrov niedaleko Stříbro, około 800 pne). Nic dziwnego, że produkcji maku niebieskiego opanowali do perfekcji. A na ich terenach uprawiany jest mak niebieski w wielu odmianach. Do najbardziej rozpowszechnionych odmian o niebieskich nasionach należą Major, Opal, Aplaus, Opex i Onyx.
Czy mak niebieski z Czech zawiera narkotyki?
Mak to roślina, która kojarzy nam się przede wszystkim z działaniem narkotycznym. Tę sławę mak zawdzięcza głównie odmianie maku lekarskiego tzw. śpiącego maku (Papaver somniferum L.). To właśnie wysuszony sok mleczny zebrany z nacięcia niedojrzałych makówek (opium) stosowany jest do wytwarzania heroiny i morfiny.
W rzeczywistości nie wszystkie gatunki maku wykazują się taką samą zawartością narkotycznych alkaloidów. Mak niebieski z Czech to odmiana, która spośród wszystkich gatunków maków charakteryzuje się ich najmniejszą zawartością.
Mak czeski niebieski oznaczony logo czeskiego standardu cechowego ma gwarantowaną niższą zawartość alkaloidów morfinowych (poniżej 20 mg / kg), W ten samym spełnia wymagania czeskich przepisów dotyczących bezpieczeństwa żywności. Ten sposób mak niebieski można z powodzeniem spożywać bez obaw o działanie uboczne. Może on być spożywany zarówno przez dorosłych, jak i dzieci.

Mak niebieskie – wartości odżywcze
Brak alkaloidów i wyjątkowy słodko-orzechowy sam to nie jedyne zalety czeskiego produktu. Mak niebieski, który pochodzi z terenów Czech, wykazuje się szczególnymi właściwościami i zawartością składników odżywczych.
- Wyróżnia go przede wszystkim wysoka zawartość wapnia (600x wyższa niż w mące pszennej i 9 razy wyższa niż w orzechach włoskich).
- Stanowi cenne źródło witaminy E, jak również witamin z grupy B jak kwas pantotenowy, niacyna i tiamina (B5, B3 i B1)
- W jego składzie znajdziemy również sporo minerałów takich jak miedź, cynk, magnez oraz żelazo.


Mak niebieski z Czech – właściwości
Ziarna niebieskego maku dostarczają organizmowi dobroczynnych substancji, które mogą utrzymać lub poprawić optymalne funkcjonowanie organizmu.
- Kwas linolowy i kwas α-linolenowy (ALA), kwasy tłuszczowe omega-6, zawarte w porcji maku korzystnie działają na kondycję naszego serca.
- Błonnik pokarmowy, który znajduje się w ziarenkach, poprawia działanie układu trawienia, a także naszych jelit. Jedząc mak, minimalizujemy ryzyko zaparć i innych problemów trawiennych.
- Błonnik to jedyny element, który pozytywnie wpływa na funkcjonowanie jelit. Zawarta w maku laktuloza (lub probiotyki) przyczynia się do przyspieszenia pasażu jelitowego.
- Mak niebieski jest cennym źródłem wapnia, który zawiera go znacznie więcej (nawet dwanaście razy więcej) niż mleko czy ser. Utrzymuje zdrowie naszych kości i zębów, pomaga zapobiegać osteoporozie i próchnicy.
- Zawartość miedzi i żelaza w maku wpływa na produkcję czerwonych krwinek, co zapobiega niedokrwistość i innym chorobom krwi. Miedź kontroluje aktywność nerwową i transfer żelaza w organizmie.
- Mak ma cudowny wpływ na jakość naszej skóry, paznokci i włosów – działa pozytywnie na ich wzrost, wzmacnia i poprawia elastyczność.
- Dzięki witaminie E pomaga również przeciwdziałać stresowi oksydacyjnemu i zachować młodość.
Jak stosować mak niebieski w kuchni?
Niebieski mak wykorzystywany jest w kuchni na wiele sposobów. Można go spożywać zarówno w formie surowej, prażonej, jak i gotowanej. Szczególnie polecane jest prażenie maku, które wzmacnia ich naturalny charakterystyczny orzechowy aromat i sprawia, że ziarenka są tylko pyszne, ale również chrupiące.
- Mak niebieski najczęściej używany jest do przygotowywania różnego rodzaju masy makowej, którą nadziewane są ciasta wypieki, strudle czy babeczki.
- To również posypka do ciasta francuskiego, makaronu czy rożków ziemniaczanych.
- Mak to jeden z podstawowych składników tradycyjnych polskich wypieków jak makowiec, baby wielkanocna czy popularna kutia.
- Bardzo często stosowany jest również jako posypka do tradycyjnego pieczywa, chleba obwarzanków czy bułek.
Najczęściej spożywany jest w formie parzonej. Parząc mak pozbywamy się wszelkiego rodzaju charakterystyczne i goryczki oraz nadajemy mu naturalnej słodyczy.
Jak kupić dobry mak niebieski?
Mak niebieski sprzedawany jest w różnych formach: w wersji mielonej jako mak parzony oraz jako całe ziarna. Przy zakupie warto jednak zwracać uwagę na wygląd oraz parametry maku niebieskiego. Zdarza się, że wyrób czeski mieszany jest z makiem niskiej jakości, co znacznie dewaluuje jego wartość.
Jak rozpoznać, że z naszym makiem jest coś nie tak? Mak niebieski powinien mieć przyjemny aromat makowy, słodki smak i niebieską barwę. Jeśli kupiony przez nas mak ma rdzawy lub szary kolor, wówczas mamy pewność, że nie jest to produkt oryginalny. Mak tzw. techniczny ma bezwonne nasiona, które mają gorzki lub ostry smak. Jeżeli nie jesteśmy pewni czy mak, który chcemy kupić jest dobrej jakości w pierwszej kolejności zwróćmy uwagę na informacje o producencie oraz na cenę. Najlepszy gatunkowo mak niebieski importowany jest z Czech. Dodatkowym wyróżnikiem jest certyfikat unijny, którym oznaczony jest czeska produkcja. Nasze podejrzenia powinna również zwrócić wyjątkowo niska cena.
Przechowywanie maku niebieskiego
Mak niebieski jest rośliną oleistą. A to oznacza, że jego nasiona wyróżniają się wysoką zawartością oleju (do 60%). Z tego powodu są one szczególnie podatne na zepsucie oraz jełczenie. Najlepiej nie przechowywać maku zbyt długo. Trzeba kupować go, wtedy kiedy chcemy go od razu wykorzystać. Jeżeli jednak chcemy zachować go na dłuższy czas, wówczas najlepszym rozwiązaniem będzie zamrożeniem maku. W takich warunkach w wersji mrożonej mak może przetrwać nawet sześć miesięcy.